Rola dotyku w rozwoju dziecka

Dotyk jest zmysłem, który  rozwija się najwcześniej. Już 5 tygodni po poczęciu następuje rozwój wrażliwości na dotyk i czucie głębokie. Mielinizacja włókien nerwowych przenoszących informację sensoryczną, rozpoczyna się od 5 miesiąca życia płodu.

Percepcja dotyku jest możliwa dzięki wolnym zakończeniom nerwowym oraz 11 typom receptorów - wyspecjalizowanych komórek znajdujących się w skórze. Te komórki pozwalają nam odebrać informacje o bólu, chłodzie, cieple, dotyku, ciśnieniu, wibracji, a także ich sile i intensywności. Dzięki receptorom powstaje proste wrażenie zmysłowe, polegające na subiektywnej ocenie bodźców pobudzających - nazywane czuciem. Występują cztery rodzaje czucia, jednak dla neurokinezjologicznej terapii taktylnej najważniejsze znaczenie ma czucie eksteroreceptywne i proprioceptywne, obejmujące receptory czucia, dotyku, ucisku, ciepła, zimna, bólu, układu ruchu i wibracji.

Receptory dotyku dzielą się na ochronne i rozróżniające. Ochronne znajdują się w mieszkach włosowych i wykazują dużą wrażliwość – reagują nawet na wibracje i dźwięk. Receptory rozróżniające znajdują się w skórze właściwej i są reaktywne na kontakt. Receptory ochronne wyłączają się natychmiast po doznaniu dotyku, kiedy to włączają się receptory rozróżniające. Praca tych receptorów oraz liczba zebranych doświadczeń rzutuje na całościowy rozwój dziecka.

Każdy człowiek dla prawidłowego funkcjonowania powinien być dotykany około 30 razy dziennie.

Dziecko odbiera 80% bodźców z otoczenia za pomocą dotyku. Wrażenia taktylne pobudzają wiele obszarów i poziomów mózgu –pień mózgu, wzgórze, układ limbiczny, czy korę czuciową. Dotyk uspokaja niemowlęta, poprawia odporność i przyspiesza przyrost wagi i rozwój ruchowy. Dotyk stymuluje wzrost czuciowych komórek nerwowych związanych z ruchem, orientacja przestrzenną, percepcją wzrokową i dotykową.

W niektórych przypadkach dochodzi do hipofunkcji - niewrażliwości na dotyk, albo hiperfunkcji –czyli nadwrażliwości na stymulację dotykową. Zarówno nadmiar jak  i niedobór, jak i niezdolność do interpretacji siły bodźców dotykowych, prowadzą do wielu zaburzeń w obrębie równowagi, czucia głębokiego, czucia powierzchniowego. Przekłada się to na różne sfery rozwoju i funkcjonowania dziecka.

            W wyniku hypofunkcji lub hiperfunkcji dotyku lub też  niewystarczającej jego stymulacji, dochodzi do obniżenia aktywności układu pobudzającego korę nową, co skutkuje nieprawidłowym działaniem mięśni, zaburzeniami emocjonalnymi, pogorszeniem percepcji wrażeń zmysłowych i trudnościami w uczeniu się.

W przypadku hypofunkcji dochodzi do nieadekwatnych zachowań w sytuacjach niebezpiecznych dla zdrowia i życia, niezdolności do kontroli siły nacisku w czasie dotykania innych, czy wykonywania różnych prac. Dzieci te wykonują ruchy rwane, niepłynne, niezgrabne. Niezborność ruchów i brak koordynacji może też być efektem niesprawności receptorów informujących o położeniu ciała w przestrzeni tzw. proprioreceptorów.
Obraz ciała i sterowanie ruchem  nie mogą być prawidłowe kiedy u dziecka występują zakłócenia  w pracy proprioreceptorów. Braki w tych dwóch obszarach mogą zaburzać integrację podstawowych - a w kolejności i złożonych schematów ruchowych, dezintegrując całą senso-motorykę.

Na skutek blokady odbioru bodźców zewnętrznych dochodzić może do spowolnienia procesów pamięciowych, myślenia oraz stereotypowości  i monotonii zachowania a bardzo często do prowokowania bójek i awantur, co wiąże się z poszukiwaniem wrażeń dotykowych.

U osób z hiperfunkcją dotyku możemy obserwować niestabilność emocjonalną, rozdrażnienie, płaczliwość, skłonność do konfliktów, izolację w kontaktach społecznych a zarazem nadpobudliwość ruchową, reakcje alergiczne oraz trudności z koncentracją. Dziecko, u którego nieprawidłowo pracują receptory rejestrujące lekki dotyk  nie akceptuje przytulania, leżenia na brzuchu, badania dotykiem otoczenia, co ogranicza doznania emocjonalne i funkcje poznawcze.

Dotyk, jako jeden ze zmysłów, stanowi elementów systemu pozyskiwania wiedzy o otoczeniu. Dzięki niemu mózg odnotowuje kontakt skóry z przedmiotem, poznaje jego właściwości:  temperaturę, ciężar, kształt, fakturę materiału, ale także zapamiętuje lokalizację przestrzenną mięśni. Dane z pozostałych zmysłów nie mogą być wystarczające dla stworzenia obrazu przedmiotów. Zniekształcenie wrażeń dotykowych znacząco zakłóca procesy poznawcze. W przypadku zburzeń odbioru wrażeń dotykowych pojawiają się też skutki w sferze emocjonalnej. Dzieje się tak wówczas, gdy w standardowych stymulacjach dotyk jest odbierany jako ból i nieprzyjemne doznania. Odpowiedzią organizmu na ból jest reakcja obronna w postaci lęku, ucieczki lub agresji. Kiedy, przy zaburzeniach w obrębie zmysłu taktylnego, częstotliwość takich reakcji rośnie dochodzi do uogólnienia stanu lękowego, czy też reakcji agresywnych oraz do stałego pobudzenia organizmu.

Terapia Taktylna ze swoim normalizującym działaniem przygotowuje ciało i mózg do odbioru bodźców w sposób prawidłowy.